Denetim Görevinin İhmali Suçu Nedir?
Denetimin ihmali suçu, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu (TCK), “Millete ve Devlete karşı Suçlar ve Son Hükümler” kısmı, “Kamu İdaresinin Güvenilirliğine ve İşleyişine Karşı Suçlar” bölümü, madde 251’de düzenlenmiştir.
- Yasal Düzenleme
“Madde 251- (1) Zimmet veya irtikap suçunun işlenmesine kasten göz yuman denetimle yükümlü kamu görevlisi, işlenen suçun müşterek faili olarak sorumlu tutulur.
(2) Denetim görevini ihmal ederek, zimmet veya irtikap suçunun işlenmesine imkân sağlayan kamu görevlisi, üç aydan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.”
Yasal düzenleme gereği söz konusu suçun varlığının tartışılabilmesi için zimmet ve irtikap suçuna ilişkin tespit var olmalıdır. Tespit kesinleşmiş yargı kararına dayanabileceği gibi, şartların varlığı halinde zimmet veya irtikap yargılaması içerisinde sübuta eren zimmet veya irtikap fiilinin varlığına da dayanabilir.
- Korunan Hukuksal Yarar
Söz konusu düzenleme, yurttaşların gözünde kamu görevlilerinin doğruluğunu, dürüstlüğünü ve netice itibarı ile güven duygusunun korunması amacına hizmet etmektedir. Diğer yandan ise kamunun doğrudan zararına sebebiyet veren irtikap/zimmet gibi suçlara bağlılığı sebebiyle, bu suçların faillerinin eylemlerinin sonuçlarının ortaya çıkarılmasını engel olan kişinin oluşturduğu kamu zararını engellemeyi amaçlamıştır.
Söz konusu suç tipi sadece kamu görevlileri tarafından işlenebilir. Başka bir değişle kamu görevlisi sıfatı bulunmayan kişiler bu suçun faili olamazlar.
TCK uygulamasında kamu görevlisi kavramından kimlerin anlaşılacağı m. 6/1-c’de belirtilmiştir. Buna göre, “kamusal faaliyetin yürütülmesine atama veya seçilme yoluyla ya da herhangi bir surette sürekli, süreli veya geçici olarak katılan kişi…” kamu görevlisidir. Bu kapsamda kişinin kamu görevlisi sıfatını taşıyabilmesi için memur veya idare ile doğrudan iş ilişkisi bulunan kimse bulunması gerekmez. Kişinin yürütmekte olduğu işin kamusal faaliyetin parçası olması yeterlidir.
Tüm bu hususlar birlikte değerlendirildiğinde, kamu hizmeti gören kişilerin bu suçun faili olacağı değerlendirilmektedir. Fakat çoğu düzenlemenin aksine failin salt kamu görevlisi olması yeterli görülmemiş ve ayrıca denetim görevinin bulunması şartı aranmıştır. Bu kapsamda usulüne uygun tevdi edilmiş, resmi olarak bu görevi yaptığına şüphe bırakmayan kişilerin aynı zamanda kamu görevlisi olması halinde bu suçun faili olabileceklerdir. Özetle fail aşağıdaki şartları taşıdığı takdirde bu suçun faili olabilecektir.
- Kamusal bir faaliyetin yürütülmesinin parçası olması,
- Usulüne uygun tevdi edilmiş mali denetim ve teftişiyle de yetkili ve görevli olması,
- Bu denetim görevini kasten veya ihmali davranışla yerine getirmemesi.
Buna karşın kamu görevlisi olmayan kişi, failin kamu görevlisi olduğunu bilerek suçun işlenişine iştirak eder ise, o zaman azmettiren veya yardım eden sıfatıyla fail durumuna gelir.
- Denetim Görevini İhmal Suçunun Unsurları
Bu suçun gerçekleşmesi için öncelikle, diğer kişiler tarafından işlendiği sabit olan zimmet ve irtikap suçunun işlendiğinin sabit olması gerekir. Teşebbüs aşamasında kalan zimmet veya irtikap eylemlerinin varlığı halinde bu suç oluşmayacaktır.
Diğer durum ise failin zimmet veya irtikap suçundan sonradan haberdar olması zorunluluğudur. Denetim görevi bulunan kamu görevlisinin, zimmet veya irtikap eylemlerini önceden biliyor olması ve bu doğrultuda hareketlerini gerçekleştirmesi halinde bu eylemlerin müşterek faili olarak cezalandırılacaktır.
- Zimmet veya İrtikap Suçlarına Kasten Göz Yummak (TCK 251/1)
Yukarıdaki açıklamalar ışığında ilk maddenin uygulama alanı bulabilmesi için failin, zimmet veya irtikap suçunun işlendiği sonradan öğrenmiş ve buna rağmen üzerinde bulunan denetim görevini gerçekleştirmemiş olması gerekmektedir.
Burada fail, suç işlendiğini bilmesine karşın gerekli önlemleri almamakta ve suçun işlendiğinin ortaya çıkmasını engellemek amacıyla görevini yerine getirmemektedir. Bu halin varlığı halinde ise zimmet veya irtikap suçlarının faillerinin aldığı cezayı alacaktır.
- Zimmet veya İrtikap Suçlarının İşlenmesine İhmali Davranışla Sebep Olmak (TCK 251/2)
Bu maddenin uygulama alanı bulması için ise failin zimmet ve irtikap suçlarının işlendiğinden habersiz olması gerekmektedir. Kişi bu suçlardan habersiz olmasına karşın görevini yerine getirmemesi sebebiyle, zimmet veya irtikap eylemlerinin işlenmesini kolaylaştırmakta, ihmali davranışı ile bu suçların tespit edilebilmesinin önüne geçmektedir. Bu kapsamda kalan fiillerin varlığı halinde ikinci madde kapsamında cezalandırma yoluna giderek fail üç aydan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
- Suçun Özel Görünüş Biçimleri
Teşebbüs: Denetim görevini ihmal suçu ilk fıkra kapsamında zimmet veya irtikap suçlarının işlenmesine göz yumulmasıyla; ikinci fıkra kapsamında ise denetim görevinin ihmali sonucu zimmet veya irtikap suçunun işlenmesiyle tamamlanır. Bu bağlamda denetim görevini ihmal suçunun teşebbüse elverişli olmadığını söyleyebiliriz.
İçtima: Fail denetim görevini, bir suç işleme kararı kapsamında değişik zamanlarda işlemiş ise zincirleme suç hükümleri gündeme gelebilecektir. Bununla birlikte denetim görevini ihmal suçu, görevi kötüye kullanma suçunun özel bir şekli olması sebebiyle faile ayrıca bu suçtan dolayı ceza verilmeyecektir.
İştirak: Denetim görevini ihmal suçu, iştirake elverişlidir. Ancak özgü suç olması sebebiyle failin yalnızca bir kamu görevlisi olması yeterli olmayacak, bununla birlikte denetimle de yükümlü olması gerekecektir. Bu sebeple denetimle yükümlü kamu görevlisi olmayanlar, bu suça iştirak ederlerse TCK m. 40/2 hükmü uyarınca, ancak azmettiren veya yardım eden olarak sorumlu tutulabileceklerdir. Bunun dışında diğer unsurları taşıması koşuluyla, kamu görevlisi olup, denetimle yükümlü olmayan kişiler, TCK m. 257 Görevi Kötüye Kullanma suçundan sorumlu tutulabileceklerdir.
- Adli Para Cezasına Çevrilebilir Mi?
Adli para cezası sadece kısa süreli hapis cezaların varlığı halinde uygulama alanı bulabilir. Bu kapsamda gerekli şartları taşıması halinde bu suç tipi yönünden de uygulanabilir. Fakat pratikte ilk fıkra yönünden adli para cezasına çevirme hali mümkün olmaz iken, ikinci fıkradaki ceza miktarı yönünden adli para cezasına çevrilme mümkündür.
- HAGB Kararı Verilebilir Mi?
Kanun aradığı diğer şartların birlikte gerçekleşmesi halinde, netice cezanın iki yılın altında kalması halinde söz konusu düzenleme uygulama alanı bulabilecektir.
- Görevli ve Yetkili Mahkeme
Denetim görevini ihmal suçunun yargılaması için görevli mahkeme suçun işlendiği yer mahkemesi iken yetkili mahkeme Asliye Ceza Mahkemesi yetkilidir.
